२.२ नेपाल आयल निगमको परिचय, उद्देश्य र कार्यक्षेत्र
परिचय:
नेपाल आयल निगम (Nepal Oil Corporation Limited - NOC) को स्थापना वि.सं. २०२७ साल, पौष २६ गते गरिएको हो। यो नेपाल सरकारको पूर्ण स्वामित्वमा रहेको संस्था हो, जसले नेपालमा पेट्रोलियम पदार्थको आयात, ढुवानी, भण्डारण, र विक्री वितरणको जिम्मेवारी वहन गर्दछ। निगमको केन्द्रीय कार्यालय हाल काठमाण्डौको टेकुमा अवस्थित छ, र बबरमहलमा नयाँ कार्यालय भवन निर्माणाधीन अवस्थामा छ। निगमका सात वटा प्रादेशिक कार्यालयहरू छन्, जस अन्तर्गत इन्धन डिपो, हवाई इन्धन डिपो, रिफ्युलिङ्ग स्टेशन, र शाखा कार्यालयहरू सञ्चालनमा छन्। हाल निगममा पेट्रोलियम पदार्थको ६०,३८४ किलो लिटर भण्डारण क्षमता रहेको छ र करिब ६०० जना कर्मचारीहरू कार्यरत छन्।
उद्देश्य:
नेपाल आयल निगमका प्रमुख उद्देश्यहरू निम्न छन्:
- पेट्रोलियम पदार्थको आपूर्ति सुनिश्चित गर्नु: नेपालमा कुनै पनि प्रकारको पेट्रोलियम पदार्थ उत्पादन नहुने भएकाले विदेशबाट आयात गरेर देशभर वितरण गर्ने जिम्मेवारी लिनु।
- ढुवानी खर्च कम गर्नु: पाईपलाइन तथा अन्य आधुनिक ढुवानी माध्यमहरूबाट पेट्रोलियम पदार्थको ढुवानी खर्च घटाएर उपभोक्तालाई गुणस्तरीय इन्धन उपलब्ध गराउनु।
- देशको ऊर्जा सुरक्षालाई सुनिश्चित गर्नु: भण्डारण क्षमता बढाउँदै इन्धन अभाव हुन नदिन देशभर आपूर्ति सन्तुलित बनाउनु।
- मूल्य प्रणाली सुधार गर्नु: भारतबाट प्राप्त हुने अन्तर्राष्ट्रिय मूल्यलाई आधार मान्दै स्वचालित मूल्य प्रणाली लागू गरेर इन्धनको मूल्य निर्धारणमा पारदर्शिता ल्याउनु।
कार्यक्षेत्र:
नेपाल आयल निगमको कार्यक्षेत्र निम्न छन्:
- आयात: निगम भारतका बरौनी, मोतिहारी, सिलिगुडी, बेतालपुर, गोन्डा, बन्थरा, र लखनउबाट पेट्रोलियम पदार्थ (पेट्रोल, डिजेल, मट्टितेल, हवाई इन्धन) आयात गर्छ। साथै, एलपी ग्यास भारतको बरौनी, दुर्गापुर, हल्दीया, मथुरा, र पारादिपबाट आयात गरिन्छ।
- ढुवानी: भारतबाट १८६३ वटा टेंकर ट्रकहरू मार्फत नेपालमा पेट्रोलियम पदार्थ ढुवानी गरिन्छ। हाल मोतिहारी-अमलेखगन्ज पाइपलाइन निर्माण भइसकेको छ, जसबाट डिजेल आपूर्ति गरिएको छ। यसले ढुवानी खर्च घटाएको र उपभोक्ताले गुणस्तरीय इन्धन प्राप्त गरेको छ।
- भण्डारण: नेपालका विभिन्न इन्धन डिपोहरूमा पेट्रोलियम पदार्थ भण्डारण गरिन्छ, जसबाट देशभरि इन्धन वितरण गरिन्छ।
- वितरण: १५६३ भन्दा बढी निजी थोक विक्रेताहरू मार्फत पेट्रोलियम पदार्थ उपभोक्तासम्म पुर्याइन्छ। एलपी ग्यासको आपूर्तिका लागि निजी ग्यास उद्योगीहरूलाई भारतीय डिपोबाट खरिद अनुमति पत्र (PDO) प्रदान गरिन्छ।
- मूल्य निर्धारण: पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य निर्धारण प्रत्येक १५ दिनमा भारतबाट प्राप्त हुने मूल्यलाई आधार मानी स्वचालित मूल्य प्रणाली अनुसार गरिन्छ।
निष्कर्ष:
नेपाल आयल निगमले देशभर पेट्रोलियम पदार्थको आपूर्ति, ढुवानी, भण्डारण, र वितरणको महत्त्वपूर्ण जिम्मेवारी निभाउँदै आएको छ। देशको ऊर्जा सुरक्षामा यस संस्थाले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको छ, जसका लागि पाइपलाइन विस्तार र आपूर्ति व्यवस्थामा सुधारका विभिन्न पहलहरू गर्दै आएको छ।
२.३ नेपाल आयल निगम लिमिटेड प्रबन्धपत्र तथा नियमावली
नेपाल आयल निगमको प्रबन्धपत्र र नियमावली निगमको कानुनी र प्रशासनिक संरचना निर्धारण गर्न तयार गरिएका आधिकारिक कागजातहरू हुन्। यी कागजातहरू निगमको सञ्चालन, उद्देश्य, जिम्मेवारी, र व्यवस्थापनका आधारभूत सिद्धान्तहरूलाई स्पष्ट गर्छन्। यहाँ यसको महत्वपूर्ण अंशहरू समेटिएको छ:
१. प्रबन्धपत्र (Memorandum of Association):
- स्थापना र उद्देश्य: निगमको उद्देश्य पेट्रोलियम पदार्थको आयात, ढुवानी, भण्डारण, र वितरणको कार्यलाई सुव्यवस्थित गर्दै देशभर आपूर्ति सुनिश्चित गर्नु हो。
- पुँजी संरचना: नेपाल सरकारको स्वामित्वमा रहेको यस निगमले आफ्नो पुँजी संरचना, सेयर संरचना, र वित्तीय व्यवस्थापनका बारेमा प्रबन्धपत्रमा स्पष्ट पार्छ。
- संचालनको दायरा: निगमको कार्यक्षेत्र नेपालभर विस्तार गरिएको छ, जसमा सात वटा प्रादेशिक कार्यालयहरू, इन्धन डिपोहरू, रिफ्युलिङ्ग स्टेशनहरू आदि समावेश छन्。
२. नियमावली (Regulations):
- नियमित सञ्चालन: निगमका विभिन्न कार्यहरू, जस्तै इन्धन वितरण, मूल्य निर्धारण, ढुवानी, र आपूर्ति व्यवस्थापनको लागि नियमावलीमा स्पष्ट प्रक्रियाहरू उल्लेख गरिएको छ。
- संचालक समिति: निगमको नीति निर्माणका लागि एक संचालक समिति गठन गरिएको छ, जसमा प्रमुख व्यक्ति नेपाल सरकारका उद्योग, वाणिज्य, र आपूर्ति मन्त्रालयका सचिव हुन् (NOC public)।
३. अन्य प्रमुख बुँदाहरू:
- भण्डारण क्षमता: हाल निगमको ६० हजार ३८४ किलो लिटर पेट्रोलियम पदार्थ भण्डारण क्षमता रहेको छ।
- मूल्य निर्धारण: पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य निर्धारण प्रत्येक १५ दिनमा भारतबाट प्राप्त हुने मूल्यलाई आधार मानी स्वचालित मूल्य प्रणालीमार्फत गरिन्छ।
- ढुवानी प्रणाली: पेट्रोलियम पदार्थको ढुवानीलाई दक्ष बनाउन निगमले मोतिहारी-अमलेखगन्ज पाइपलाइन निर्माण गरेको छ, जसबाट डिजेल आपूर्ति हुँदै आएको छ。
यसरी, नेपाल आयल निगमको प्रबन्धपत्र र नियमावलीले निगमको संरचना र सञ्चालनलाई दिगो र सुव्यवस्थित बनाउँदै आएको छ।
२.४ नेपाल आयल निगम लिमिटेडको कर्मचारी प्रशासन सम्बन्धी विनियमको विदा, आचरण र विभागीय कारबाही सम्बन्धी विषय
नेपाल आयल निगमको कर्मचारी प्रशासन सम्बन्धी विनियममा निम्न विषयहरू समावेश छन्:
१. विदा:
- वार्षिक विदा: कर्मचारीहरूलाई वर्षभर कार्य गरेबापत वार्षिक विदा प्रदान गरिन्छ。
- असाधारण विदा: विशेष परिस्थितिहरूमा कर्मचारीहरूले असाधारण विदा लिन पाउँछन्, जस्तै स्वास्थ्य समस्याहरू या पारिवारिक कारण।
- प्रसूतिबिदा: महिला कर्मचारीहरूलाई प्रसूतिको समयमा छुट्टै प्रसूतिबिदा दिइन्छ。
२. आचरण:
- कर्मचारी आचारसंहिता: कर्मचारीहरूले आफ्नो कार्यक्षेत्रमा ईमान्दारिता, पारदर्शिता, र निष्पक्षता कायम गर्नुपर्नेछ。
- अनुशासन: कर्मचारीहरूले कार्यालयमा समयपालन, निर्धारित नियमहरूको पालना, र उत्कृष्ट कार्यसम्पादन गर्नुपर्नेछ。
३. विभागीय कारबाही:
- अनुशासनात्मक कारबाही: यदि कर्मचारीले आचरण नियम उल्लंघन गरेमा, उनलाई चेतावनी, तलब कटौती, वा निलम्बन गरिन सक्छ।
- विभागीय जाँच: गम्भीर उल्लंघन भएमा कर्मचारीमाथि विभागीय जाँच सुरु गरिन्छ, जसले अन्ततः बर्खास्तीको कारबाही गर्न सक्छ।
यी नियमहरू निगममा कार्यरत कर्मचारीहरूको आचरणलाई सुव्यवस्थित गर्दै, विदा र अनुशासन सम्बन्धी कार्यविधिलाई स्पष्ट बनाउँछन्।
२.५ पेट्रोलियम पदार्थ, खरिद, भण्डारण, गुणस्तर परीक्षण, लोडिङ, अनलोडिङ, बिक्री वितरण, ट्याङ्क, ट्रक लकिङ प्रणाली सम्बन्धी सामान्य जानकारी
१. पेट्रोलियम पदार्थको खरिद:
नेपाल आयल निगमले पेट्रोलियम पदार्थको उत्पादन नगर्ने भएकोले, यो पदार्थ पूर्णरूपमा भारत लगायतका विदेशबाट आयात गर्छ। निगमले भारतका विभिन्न डिपोहरू, जस्तै बरौनी, मोतिहारी, सिलिगुडी, बेतालपुर, गोन्डा, बन्थरा, र लखनउबाट पेट्रोलियम पदार्थ आयात गर्छ।
२. भण्डारण:
नेपाल आयल निगमले आफ्नो भण्डारण प्रणालीलाई आधुनिक बनाउँदै आएको छ। हाल ६० हजार ३८४ किलो लिटरको भण्डारण क्षमता रहेको छ। आयातित इन्धन नेपालका विभिन्न इन्धन डिपोहरूमा सुरक्षित रूपमा भण्डारण गरिन्छ।
३. गुणस्तर परीक्षण:
गुणस्तर परीक्षणको लागि आयातित पेट्रोलियम पदार्थको गुणस्तर सुनिश्चित गर्न इन्धनको गुणस्तरीयता जाँच गरिन्छ। यसमा सही तापक्रम, शुद्धता, र गुणस्तर कायम गर्न विशेष प्रविधिको प्रयोग गरिन्छ।
४. लोडिङ र अनलोडिङ:
पेट्रोलियम पदार्थको ढुवानीको क्रममा लोडिङ र अनलोडिङको प्रक्रियामा सावधानी अपनाइन्छ। इन्धन लोड गर्न र अनलोड गर्न निगमले विशेष किसिमका उपकरणहरू प्रयोग गर्दछ जसले इन्धनको हानि हुन नदिन मद्दत गर्दछ।
५. बिक्री वितरण:
निगमले भण्डारण गरेको इन्धन निजी थोक विक्रेताहरू मार्फत वितरण गरिन्छ। करिब १५६३ थोक विक्रेताहरूले इन्धन बिक्री गर्ने काम गर्छन्। एलपी ग्यासको बिक्री निजी ग्यास उद्योगीहरूलाई अनुमति दिएर गरिन्छ।
६. ट्याङ्क र ट्रक लकिङ प्रणाली:
इन्धन ढुवानी गर्ने ट्याङ्कर र ट्रकहरूमा विशेष लकिङ प्रणाली प्रयोग गरिन्छ। यसले ढुवानीको क्रममा इन्धन चोरी वा हानी हुनबाट जोगाउँछ। मोतिहारी-अमलेखगन्ज पाइपलाइनको निर्माणले ढुवानीलाई अझ सुरक्षित र सस्तो बनाएको छ。
यो जानकारीले नेपाल आयल निगमको पेट्रोलियम पदार्थको खरिददेखि बिक्री वितरणसम्मको प्रक्रियालाई स्पष्ट पार्छ।