.png)
8.1. Basic
Networking
नेटवर्किङ
नेटवर्किङ भनेको धेरै उपकरणहरू (कम्प्युटर, सर्भर,
स्मार्टफोन आदि) आपसमा जडान गरी स्रोत, डाटा,
र सञ्चार साझा गर्ने प्रक्रिया हो। यसले उपकरणहरूबीच प्रभावकारी
सञ्चार सम्भव बनाउँछ र व्यक्तिगत, व्यावसायिक तथा सरकारी
क्षेत्रहरूमा सहकार्यलाई वृद्धि गर्छ।
नेटवर्कको
प्रकारहरू
नेटवर्किङलाई
भौगोलिक दायरा तथा कार्यक्षमताका आधारमा वर्गीकरण गर्न सकिन्छ।
१.
भौगोलिक दायराका आधारमा
|
नेटवर्क प्रकार |
पूरा रूप |
विवरण |
उदाहरण |
|
PAN |
Personal
Area Network |
व्यक्तिगत उपकरणहरू जस्तै मोबाइल, ल्यापटप, प्रिन्टर आदि छोटो दूरीमा जडान
गर्ने नेटवर्क। |
ब्लुटुथ, इन्फ्रारेड,
USB टेथरिङ |
|
LAN |
Local
Area Network |
सानो
भौगोलिक क्षेत्र (घर,
कार्यालय, विद्यालय) मा जडान हुने
नेटवर्क। |
कार्यालयको
वाइ-फाइ,
विद्यालयको कम्प्युटर ल्याब |
|
MAN |
Metropolitan
Area Network |
कुनै सहर वा महानगर क्षेत्रमा रहेका धेरै LAN नेटवर्कहरूलाई जडान गर्ने नेटवर्क। |
सहरभित्रका इन्टरनेट सेवा प्रदायक (ISP) नेटवर्क |
|
WAN |
Wide
Area Network |
ठूलो
भौगोलिक क्षेत्र (शहर तथा देशहरू) जोड्ने नेटवर्क। |
इन्टरनेट, VPN |
|
WLAN |
Wireless
Local Area Network |
ताररहित (Wi-Fi) प्रविधि प्रयोग
गर्ने LAN नेटवर्क। |
घर वा कार्यालयको वाइ-फाइ नेटवर्क |
|
SAN |
Storage
Area Network |
डाटा
भण्डारण तथा पहुँचका लागि समर्पित नेटवर्क। |
क्लाउड
स्टोरेज केन्द्रहरू |
|
VPN |
Virtual
Private Network |
सार्वजनिक नेटवर्कमा सुरक्षित तथा गुप्त जडान (Encrypted
Connection) बनाउने नेटवर्क। |
कम्पनी नेटवर्कमा टाढाबाट पहुँच |
२.
कार्यक्षमताका आधारमा
|
नेटवर्क प्रकार |
विवरण |
|
Client-Server Network |
एक केन्द्रीय सर्भरले
स्रोत व्यवस्थापन गर्ने र क्लाइन्ट कम्प्युटरहरूले सेवा अनुरोध गर्ने नेटवर्क। |
|
Peer-to-Peer (P2P) Network |
कुनै केन्द्रीय सर्भरबिना
कम्प्युटरहरूले स्रोतहरू साझा गर्ने नेटवर्क। उदाहरण: घरभित्र फाइल साझेदारी। |
|
Cloud Network |
क्लाउड कम्प्युटिङ
स्रोतहरू प्रयोग गर्ने नेटवर्क। उदाहरण: Google Drive, OneDrive। |
|
Enterprise Network |
ठूला संस्थाहरूले सञ्चार तथा डाटा
साझेदारीका लागि प्रयोग गर्ने निजी नेटवर्क। |
नेटवर्क
टोपोलोजीहरू
नेटवर्क टोपोलोजी
भनेको कुनै नेटवर्कमा रहेका उपकरणहरूको भौतिक वा तार्किक संरचनागत व्यवस्था हो।
नेटवर्क टोपोलोजीका प्रकारहरू
|
टोपोलोजी |
विवरण |
फाइदाहरू |
बेफाइदाहरू |
|
Bus |
सबै
उपकरणहरू एउटै सञ्चार लाइनमा जडान हुने। |
सरल
र कम लागत। |
मुख्य
केबल बिग्रिएमा पूरै नेटवर्क प्रभावित हुन्छ। |
|
Star |
सबै
उपकरणहरू केन्द्रीय हब/स्विचमा जडान हुने। |
समस्याहरू
सजिलै पत्ता लगाउन र विस्तार गर्न सकिने। |
केन्द्रीय
हब बिग्रिएमा पूरै नेटवर्क बन्द हुन्छ। |
|
Ring |
उपकरणहरू
घेराको रूपमा जडान हुने। |
एकतर्फी
डाटा प्रवाह हुँदा टकराव कम हुन्छ। |
कुनै
एक स्थानमा गडबडी आएमा पूरै नेटवर्क प्रभावित हुन्छ। |
|
Mesh |
प्रत्येक
उपकरण अन्य धेरै उपकरणहरूसँग जडान हुने। |
उच्च
विश्वसनीयता र ब्याकअपको सुविधा। |
महँगो र
जटिल सेटअप। |
|
Tree |
बस
र स्टार टोपोलोजीको मिश्रण। |
विस्तार
योग्य र श्रेणीबद्ध संरचना। |
मुख्य
केबल बिग्रिएमा धेरै भागहरू प्रभावित हुन सक्छ। |
|
Hybrid |
दुई वा
बढी टोपोलोजीहरूको संयोजन। |
लचिलो र
प्रभावकारी। |
उच्च
लागत र जटिलता। |
नेटवर्किङका
आधारभूत अवधारणाहरू, प्रकारहरू र टोपोलोजीहरू बुझ्नु अत्यन्तै महत्वपूर्ण छ। चाहे व्यक्तिगत,
व्यवसायिक वा सरकारी संस्थाहरूका लागि होस्, नेटवर्किङ
सञ्चार र स्रोत साझेदारीमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।
8.2.
Connectivity and Media: Network Cables and Connectors
नेटवर्क जडान
विभिन्न केबल र कनेक्सन प्रयोग गरी स्थापित गरिन्छ, जसले उपकरणहरू बीच डाटा आदान-प्रदान
गर्ने सञ्चार माध्यमको रूपमा कार्य गर्दछ।
१. नेटवर्क केबलहरू
नेटवर्क केबलहरू
तारयुक्त (Wired) र ताररहित (Wireless) सञ्चार माध्यमका रूपमा
वर्गीकृत गरिन्छ।
A. तारयुक्त
(Wired) केबलहरू
|
केबल प्रकार |
विवरण |
गति & दूरी |
प्रयोग |
|
Twisted Pair Cable |
हस्तक्षेप (Interference) कम गर्न
तारहरू जोडीमा बेरेका हुन्छन्। |
१० Mbps – १० Gbps, अधिकतम १०० मिटर। |
LAN,
कार्यालय र घर नेटवर्कहरूमा प्रयोग गरिन्छ। |
|
Coaxial Cable |
एकल
तामाको कोर (Copper
Core) हुन्छ, जसलाई हस्तक्षेप रोक्न
शिल्डिङ गरिएको हुन्छ। |
अधिकतम
१० Mbps,
अधिकतम ५०० मिटर। |
केबल
टिभी र ब्रडब्यान्ड जडानमा प्रयोग गरिन्छ। |
|
Fiber Optic Cable |
प्रकाश संकेत (Light Signals) द्वारा
डाटा प्रसारण गर्ने उच्च गतिको तथा सुरक्षित केबल। |
१०० Mbps – १०० Gbps, अधिकतम १०० किमी। |
उच्च गतिको इन्टरनेट, ISP, र लामो
दूरी सञ्चारका लागि प्रयोग गरिन्छ। |
B. ताररहित
(Wireless) सञ्चार माध्यम
- Radio Waves: Wi-Fi, Bluetooth, र उपग्रह सञ्चार (Satellite Communication) मा प्रयोग गरिन्छ।
- Infrared (IR): रिमोट
कन्ट्रोल र छोटो दूरीको डाटा स्थानान्तरणमा प्रयोग गरिन्छ।
- Microwave Communication: उपग्रह तथा
बिन्दु-देखि-बिन्दु (Point-to-Point) सञ्चारका लागि
प्रयोग गरिन्छ।
२. नेटवर्क कनेक्टरहरू
|
कनेक्टर |
विवरण |
प्रयोग |
|
RJ-45 |
इथरनेट केबलको लागि मानक कनेक्टर। |
LAN
जडानमा प्रयोग गरिन्छ। |
|
RJ-11 |
सानो
आकारको कनेक्टर,
टेलिफोन लाइनहरूमा प्रयोग गरिन्छ। |
डायल-अप
इन्टरनेटमा प्रयोग गरिन्छ। |
|
BNC (Bayonet Neill-Concelman) |
कोएक्सियल (Coaxial) केबलको लागि
कनेक्टर। |
पुरानो इथरनेट र CCTV प्रणालीमा प्रयोग
गरिन्छ। |
|
SC & LC |
उच्च
गतिको डाटाका लागि फाइबर अप्टिक कनेक्टर। |
लामो
दूरीको नेटवर्किङमा प्रयोग गरिन्छ। |
|
USB (Universal Serial Bus) |
मोडेम र मोबाइल टेथरिङ (Tethering) जडानका लागि प्रयोग गरिन्छ। |
USB
मोडेम र राउटरमा प्रयोग गरिन्छ। |
8.3.
Introduction to Network Devices
नेटवर्क
उपकरणहरू कम्प्युटर र अन्य हार्डवेयरबीच सञ्चार र डाटा स्थानान्तरण गर्न मद्दत
गर्छन्।
|
उपकरण (Device) |
विवरण (Description) |
कार्य (Function) |
|
Hub |
आधारभूत नेटवर्किङ उपकरण, जसले डाटा सबै जडित उपकरणहरूमा प्रसारण गर्छ। |
साना नेटवर्कमा प्रयोग गरिन्छ तर कम प्रभावकारी हुन्छ। |
|
Switch |
हबको तुलनामा
बढी बुद्धिमान् उपकरण, जसले डाटा केवल लक्षित उपकरणमा पठाउँछ। |
नेटवर्कको
कार्यक्षमता र प्रभावकारिता सुधार गर्छ। |
|
Router |
विभिन्न नेटवर्कहरू जडान गर्छ र इन्टरनेट ट्राफिक व्यवस्थापन गर्छ। |
स्थानिय नेटवर्कलाई इन्टरनेटसँग जडान गर्न प्रयोग गरिन्छ। |
|
Gateway |
दुई फरक
नेटवर्क प्रकार र प्रोटोकलहरूलाई जडान गर्ने उपकरण। |
ठूला उद्यम (Enterprise) नेटवर्क र
क्लाउड सेवामा प्रयोग गरिन्छ। |
|
Modem |
डिजिटल सिग्नललाई एनालग र एनालगलाई डिजिटल सिग्नलमा रूपान्तरण गर्छ। |
DSL, फाइबर, र केबल इन्टरनेटमा प्रयोग गरिन्छ। |
|
Repeater |
कमजोर
सिग्नललाई प्रवर्धन (Amplify) गरी नेटवर्कको दायरा बढाउँछ। |
लामो दूरीको
सञ्चारमा प्रयोग गरिन्छ। |
|
Access Point (AP) |
नेटवर्कमा ताररहित (Wireless) जडान प्रदान गर्ने उपकरण। |
Wi-Fi नेटवर्कहरूमा प्रयोग गरिन्छ। |
|
Firewall |
सुरक्षासम्बन्धी
उपकरण, जसले आउने र जाने ट्राफिकलाई फिल्टर गर्छ। |
साइबर हमलाबाट
सुरक्षा प्रदान गर्छ। |
नेटवर्क
उपकरणहरूको उचित प्रयोगले नेटवर्कको गति, सुरक्षा, र
कार्यक्षमता सुधार गर्न मद्दत गर्छ।
8.4. Network Cabling and Cable Testing
नेटवर्क केबलिङ
ताररहित सञ्चारको आधार हो,
जसले स्थिर र उच्च गतिको डाटा प्रसारण सुनिश्चित गर्छ। सही केबल
स्थापना र परीक्षणले प्रभावकारी नेटवर्क सञ्चालनमा मद्दत गर्छ।
1. नेटवर्क
केबलिङ (Network Cabling)
नेटवर्क केबलिङले
जडानका लागि उचित केबल छनोट,
बिछ्याउने (Laying) र अन्त्य गर्ने (Terminating)
प्रक्रियालाई समेट्छ।
नेटवर्क केबलिङका प्रकारहरू (Types
of Network Cabling)
|
केबल प्रकार (Cable Type) |
विवरण (Description) |
फाइदा (Advantages) |
प्रयोग (Usage) |
|
Twisted Pair Cable (UTP/STP) |
हस्तक्षेप कम गर्न तारहरू परस्पर घुमाइएका हुन्छन्, इथरनेट नेटवर्कमा सामान्य प्रयोग गरिन्छ। |
सस्तो, स्थापना गर्न सजिलो। |
LAN,
अफिस नेटवर्कहरू। |
|
Coaxial Cable |
ब्रॉडब्यान्ड
र CCTV
मा प्रयोग गरिने ढालयुक्त केबल। |
हस्तक्षेपबाट
राम्रो सुरक्षा। |
केबल
टिभी,
ब्रॉडब्यान्ड इन्टरनेट। |
|
Fiber Optic Cable |
अत्यधिक तीव्र सञ्चारका लागि प्रकाश सिग्नल प्रयोग
गर्छ। |
उच्च गतिको डाटा स्थानान्तरण, लामो दूरी, सुरक्षित। |
ISPs,
ब्याकबोन नेटवर्कहरू। |
2. केबल
परीक्षण (Cable Testing)
स्थापनापछि, केबलहरू सही रूपमा
कार्यरत छन् वा छैनन् भनेर जाँच गर्न परीक्षण गर्न आवश्यक छ।
सामान्य केबल परीक्षण उपकरणहरू (Common
Cable Testing Tools)
- Cable Tester – निरन्तरता
(Continuity), तार जडान त्रुटिहरू, र सिग्नल शक्ति जाँच गर्छ।
- Fluke Network Tester – उन्नत
नेटवर्क डायग्नोस्टिक्सका लागि प्रयोग गरिन्छ।
- Toner and Probe – भित्ता र
प्याच प्यानलभित्र रहेका केबल पत्ता लगाउन मद्दत गर्छ।
- Network Analyzer – नेटवर्क
प्रदर्शनसम्बन्धी समस्याहरू पत्ता लगाउँछ।
सामान्य
केबल समस्याहरू र समाधानहरू (Common Cable Issues and Fixes)
|
समस्या (Issue) |
कारण (Cause) |
समाधान (Solution) |
|
जडान छैन (No connectivity) |
केबल खुकुलो वा टुटेको हुनसक्छ। |
केबल निरन्तरता जाँच गर्नुहोस्। |
|
गति ढिलो (Slow speed) |
कम
गुणस्तरको केबल वा हस्तक्षेप। |
राम्रो
गुणस्तरको केबल प्रयोग गर्नुहोस्, उचित केबल रुटिङ
गर्नुहोस्। |
|
डाटा गुम्ने समस्या (Data loss) |
खराब कनेक्सन वा फोहोर कनेक्सन। |
केबल फेरि क्रिम्प गर्नुहोस् र परीक्षण गर्नुहोस्। |
8.5.
Familiarity with IP Addressing, Subnet Mask, Gateway, DNS, and Address
Assignment
आईपी एड्रेसिङ
नेटवर्कमा रहेका उपकरणहरूलाई पहिचान गर्न र सञ्चार गर्न अत्यावश्यक हुन्छ।
1. आईपी
एड्रेसिङ (IP Addressing)
आईपी एड्रेस भनेको
नेटवर्कमा प्रत्येक उपकरणलाई प्रदान गरिने एक विशिष्ट पहिचान हो।
आईपी
एड्रेसका प्रकारहरू (Types of IP Addresses)
|
प्रकार (Type) |
उदाहरण (Example) |
प्रयोग (Usage) |
|
IPv4 (32-bit) |
192.168.1.1 |
सबैभन्दा प्रचलित आईपी एड्रेसिङ ढाँचा। |
|
IPv6 (128-bit) |
2001:db8::ff00:42:8329 |
भविष्यमा
अधिक उपकरणहरूलाई समर्थन गर्ने। |
|
Public IP |
ISP
द्वारा प्रदान गरिन्छ। |
इन्टरनेटमा जडान हुन प्रयोग गरिन्छ। |
|
Private IP |
192.168.x.x
वा 10.x.x.x |
LAN
नेटवर्कभित्र प्रयोग गरिन्छ। |
2. सबनेट
मास्क (Subnet Mask)
सबनेट मास्कले आईपी
एड्रेसको कुन भाग नेटवर्कको लागि र कुन भाग होस्टको लागि हो भन्ने निर्धारण गर्छ।
- उदाहरण:
255.255.255.0(Class C) मा पहिलो तीन अङ्क नेटवर्क भाग हुन्, अन्तिम अङ्क होस्ट भाग हो। - महत्त्व: नेटवर्क विभाजन (Segmentation) गर्न र आईपीको प्रभावकारी वितरण गर्न मद्दत गर्छ।
3. डिफल्ट
गेटवे (Default Gateway)
- गेटवे भनेको स्थानिय
नेटवर्कलाई बाह्य नेटवर्क (जस्तै,
इन्टरनेट) संग जडान गर्ने माध्यम हो।
- उदाहरण:
192.168.1.1(अधिकांश घरेलु राउटरहरूको आईपी)। - भूमिका: विभिन्न नेटवर्कहरू
बीच पुलको रूपमा कार्य गर्छ।
4. डीएनएस
(Domain Name System)
- डोमेन नामलाई (जस्तै, www.google.com) आईपी एड्रेसमा रूपान्तरण गर्छ।
- उदाहरण:
- गूगल डीएनएस:
8.8.8.8 - क्लाउडफ्लेयर
डीएनएस:
1.1.1.1 - फाइदा: प्रयोगकर्ताहरूले
संख्यात्मक आईपी एड्रेसहरू सम्झनु नपर्ने बनाउँछ।
5. स्थिर
बनाम गतिशील आईपी (Static vs. Dynamic Address Assignment)
|
प्रकार (Assignment Type) |
विवरण (Description) |
उदाहरण (Example) |
|
स्थिर आईपी (Static IP) |
म्यानुअल रूपमा सेट गरिन्छ, परिवर्तन हुँदैन। |
सर्भर, प्रिन्टर, राउटर। |
|
गतिशील आईपी (Dynamic IP) |
DHCP
सर्भरद्वारा स्वतः प्रदान गरिन्छ। |
घरायसी
नेटवर्क,
मोबाइल उपकरणहरू। |
- DHCP (Dynamic Host
Configuration Protocol)
ले गतिशील आईपी एड्रेसहरू प्रदान गर्छ, जसले आईपी ठोक्किने समस्या समाधान गर्छ।
- स्थिर आईपीहरू निश्चित रहन्छन् र
सर्भर, नेटवर्क उपकरण, र रिमोट एक्सेसका लागि
प्रयोग गरिन्छ।.
8.6.
Application of Network Utilities
नेटवर्कसम्बन्धी
समस्याहरू पत्ता लगाउन र समाधान गर्न नेटवर्क युटिलिटी आदेशहरू प्रयोग गरिन्छ। तल
आवश्यक नेटवर्क आदेशहरू दिइएका छन्।
1. IPCONFIG (Windows) /
IFCONFIG (Linux/Mac)
- प्रणालीको
आईपी कन्फिगरेसन (IP
Configuration) देखाउँछ।
- आईपी
एड्रेस, सबनेट मास्क, डिफल्ट गेटवे, र DNS सेटिङ जाँच गर्न मद्दत गर्छ।
आदेश (Command):
ipconfig # Windows ifconfig # Linux/Mac (हाल 'ip a' ले प्रतिस्थापन गरेको छ) उदाहरण आउटपुट (Example
Output):
IPv4 Address: 192.168.1.100 Subnet Mask: 255.255.255.0 Default Gateway: 192.168.1.1 2. PING (Packet Internet Groper)
- नेटवर्क
जडान परीक्षण गर्न प्रयोग गरिन्छ।
- निर्दिष्ट
आईपी वा डोमेनमा प्याकेटहरू पठाएर जवाफ प्राप्त हुन्छ कि जाँच गर्छ।
आदेश (Command):
ping google.com ping 8.8.8.8 उदाहरण आउटपुट (Example
Output):
Reply from 8.8.8.8: bytes=32 time=10ms TTL=57 3. TRACERT (Windows) / TRACEROUTE
(Linux/Mac)
- प्याकेटहरू
गन्तव्यसम्म पुग्न लिने मार्ग पत्ता लगाउँछ।
- नेटवर्कमा
अवरोध (बोटलनेक) वा ढिलाइ (Latency)
समस्या पत्ता लगाउन मद्दत गर्छ।
आदेश (Command):
tracert google.com # Windows traceroute google.com # Linux/Mac उदाहरण आउटपुट (Example
Output):
1 192.168.1.1 (Router) 2 203.45.67.1 (ISP Gateway) 3 74.125.24.138 (Google Server)
4. NSLOOKUP (Name Server Lookup)
- डोमेन
नेमलाई आईपी एड्रेसमा परिवर्तन गर्न DNS
सर्भर क्वेरी गर्छ।
- DNS
सम्बन्धी समस्याहरू परीक्षण गर्न प्रयोग गरिन्छ।
आदेश (Command):
nslookup google.com उदाहरण आउटपुट (Example
Output):
Name: google.com Address: 142.250.180.46
5. NETSTAT (Network Statistics)
- सक्रिय
जडानहरू (Active
Connections), लिसनिङ पोर्टहरू (Listening Ports), र नेटवर्क तथ्याङ्कहरू देखाउँछ।
आदेश (Command):
netstat -an उदाहरण आउटपुट (Example
Output):
TCP 192.168.1.100:80 LISTENING TCP 192.168.1.100:443 ESTABLISHED 6. ARP (Address Resolution Protocol)
- MAC
ठेगाना (MAC Address) र आईपी
ठेगानाको नक्सा (Mapping Table) हेर्न र परिवर्तन
गर्न प्रयोग गरिन्छ।
आदेश (Command):
arp -a
8.7.
Concept of Email, Internet, Extranet, Intranet, and WWW
१. ई-मेल
(Electronic
Mail)
- इन्टरनेटमार्फत
सन्देश र फाइलहरू पठाउने डिजिटल विधि।
ई-मेलका प्रमुख कम्पोनेन्टहरू:
- SMTP (Simple Mail Transfer
Protocol)
– ई-मेल पठाउन प्रयोग गरिन्छ।
- POP3/IMAP – ई-मेल
प्राप्त गर्न प्रयोग गरिन्छ।
ई-मेल सेवा प्रदायकहरू (Email
Providers):
- Gmail (@gmail.com)
- Outlook (@outlook.com)
- Yahoo Mail (@yahoo.com)
२. इन्टरनेट (Internet)
- विश्वभरका
लाखौं उपकरणहरू जोड्ने ग्लोबल नेटवर्क।
- TCP/IP प्रोटोकल प्रयोग गरी सञ्चार
गरिन्छ।
- इन्टरनेटबाट
प्रदान गरिने सेवाहरू:
- वेब
ब्राउजिङ (Web
Browsing)
- ई-मेल
सेवा (Email
Services)
- VoIP
(Voice over IP)
- क्लाउड
कम्प्युटिङ (Cloud
Computing)
- अनलाइन
गेमिङ (Online
Gaming)
३. इन्ट्रानेट बनाम
एक्स्ट्रानेट (Intranet
vs. Extranet)
|
विशेषता |
इन्ट्रानेट (Intranet) |
एक्स्ट्रानेट (Extranet) |
|
परिभाषा |
संस्थाभित्र प्रयोग गरिने निजी नेटवर्क। |
बाह्य प्रयोगकर्ताले पहुँच पाउने निजी नेटवर्क। |
|
पहुँच |
मात्र
कर्मचारीहरू। |
साझेदार, आपूर्तिकर्ता, तथा चयन गरिएका
प्रयोगकर्ताहरू। |
|
उदाहरण |
आन्तरिक कम्पनी पोर्टल (HR, Payroll)। |
भेन्डर पोर्टल, सप्लाई चेन
व्यवस्थापन। |
४. वर्ल्ड वाइड वेब (WWW)
- वेब
इन्टरनेटमा चल्ने सेवा हो,
जसले HTTP/HTTPS प्रयोग गर्छ।
- वेबसाइटहरू
ब्राउजरहरू (Chrome, Firefox, Edge) मार्फत खोल्न
सकिन्छ।
वेबका प्रमुख कम्पोनेन्टहरू:
- वेब पृष्ठहरू (Web Pages) – ब्राउजरमा
देखिने कागजातहरू।
- HTML/CSS/JS – वेब
पृष्ठहरू निर्माण गर्न प्रयोग गरिने प्रविधिहरू।
- सर्च
इन्जिनहरू (Search
Engines)
– Google,
Bing, DuckDuckGo।
8.8.
Familiarity with Internet Browsers
वेब ब्राउजर एउटा
सफ्टवेयर एप्लिकेसन हो,
जसको प्रयोग वर्ल्ड वाइड वेब (WWW) मा
पहुँच गर्न र नेभिगेट गर्न गरिन्छ। यसले प्रयोगकर्तालाई वेबसाइटहरू भ्रमण गर्न,
जानकारी खोज्न, र अनलाइन सेवाहरू प्रयोग गर्न
मद्दत गर्छ।
लोकप्रिय वेब ब्राउजरहरू
|
ब्राउजर |
डेभलपर |
मुख्य विशेषताहरू |
|
Google Chrome |
Google |
छिटो ब्राउजिङ, क्रोम एक्सटेन्सनहरू,
इनकग्निटो मोड |
|
Mozilla Firefox |
Mozilla
Foundation |
गोपनीयता
केन्द्रित,
खुला स्रोत, अनुकूलन योग्य एड-अनहरू |
|
Microsoft Edge |
Microsoft |
Windows
सँग राम्रो एकीकरण, Read Aloud, Collections |
|
Safari |
Apple |
macOS
र iOS को लागि अनुकूलित, गोपनीयता सुरक्षा |
|
Opera |
Opera
Software |
बिल्ट-इन VPN, विज्ञापन अवरोधक (Ad
Blocker), Speed Dial |
|
Brave |
Brave
Software |
गोपनीयता
केन्द्रित,
विज्ञापनरहित, बिल्ट-इन क्रिप्टो
वालेट |
आधुनिक ब्राउजरहरूको
विशेषताहरू
- ट्याब्ड ब्राउजिङ (Tabbed Browsing) – एउटै
ब्राउजरमा धेरै वेबसाइटहरू खोल्न सकिन्छ।
- इनकग्निटो / निजी
मोड (Incognito
/ Private Mode)
– ब्राउजिङ इतिहास सुरक्षित नराख्ने सुविधा।
- एक्सटेन्सन र एड-अन
(Extensions
& Add-ons)
– ब्राउजरको कार्यक्षमता बढाउन मद्दत गर्छ।
- बुकमार्किंग (Bookmarking) – मनपर्ने
वेबसाइटहरू द्रुत पहुँचका लागि सुरक्षित गर्न सकिन्छ।
- डिभाइसहरू बीच
समक्रमण (Sync
Across Devices)
– कुनै पनि डिभाइसबाट इतिहास र बुकमार्कहरू पहुँच गर्न मिल्छ।
- बिल्ट-इन
डेभलपर टुल्स (Built-in
Developer Tools)
– वेब एप्लिकेसनहरू डिबग गर्न र तत्वहरू निरीक्षण गर्न
मद्दत गर्छ।
8.9.
Familiarity with Cloud-based Services
क्लाउड कम्प्युटिङ
एउटा प्रविधि हो जसले प्रयोगकर्ताहरूलाई स्थानीय डिभाइसहरूमा नभई
इन्टरनेटमार्फत डेटा भण्डारण गर्न र पहुँच गर्न अनुमति दिन्छ।
यसले अन-डिमान्ड
स्टोरेज,
कम्प्युटिङ पावर, र एप्लिकेसन होस्टिङ सेवा प्रदान गर्छ।
लोकप्रिय क्लाउड-आधारित
सेवाहरू
|
क्लाउड सेवा |
प्रदायक |
प्रयोग |
|
Google Drive |
Google |
फाइलहरू
भण्डारण गर्न, Google
Docs & Gmail सँग एकीकरण |
|
Dropbox |
Dropbox Inc. |
फाइल
भण्डारण & साझेदारी, ब्याकअप सेवा |
|
iCloud |
Apple |
iPhone,
iPad, र Mac डेटा भण्डारण,
Apple डिभाइसहरू समक्रमण |
|
OneDrive |
Microsoft |
Office फाइलहरू भण्डारण गर्न, Windows 10/11 सँग
एकीकृत |
|
Google Cloud Platform (GCP) |
Google |
क्लाउड
होस्टिङ, मेसिन लर्निङ, बिग डेटा |
|
Amazon Web Services (AWS) |
Amazon |
क्लाउड
स्टोरेज, एआई, भर्चुअल मेशिन (EC2, S3) |
क्लाउड सेवाहरूको फाइदा
कहींबाट
पनि पहुँच (Access
Anywhere) – इन्टरनेट जडित कुनै पनि डिभाइसबाट कार्य गर्न सकिन्छ।
स्वचालित
ब्याकअप (Automatic
Backup) – डेटा हराउनबाट जोगाउँछ।
सहकार्य (Collaboration) – एकै समयमा धेरै प्रयोगकर्ताले फाइल सम्पादन र साझेदारी गर्न सक्छन्।
स्केलेबिलिटी
(Scalability)
– आवश्यकतानुसार स्टोरेज र कम्प्युटिङ पावर बढाउन सकिन्छ।
सुरक्षा (Security) – डेटा इन्क्रिप्शन र ब्याकअप सुरक्षा प्रदान गर्छ।
क्लाउड सेवाहरूको प्रयोगका
उदाहरणहरू
- Google Docs – वास्तविक
समयमा फाइल सम्पादन र साझेदारी गर्न सकिन्छ।
- Microsoft OneDrive – कार्य
फाइलहरू विभिन्न डिभाइसहरूमा समक्रमण गर्न सकिन्छ।
- Dropbox – ठूलो
फाइलहरू सजिलै टिमसँग साझा गर्न सकिन्छ।
- AWS
& Google Cloud
– वेबसाइट होस्टिङ, डाटाबेस
भण्डारण, एप्लिकेसन सञ्चालन गर्न प्रयोग गरिन्छ।