Hardware Maintenance and Troubleshooting [English & Nepali ] Note [ राजपत्र अनंकित प्रथम श्रेणी कम्प्युटर अपरेटर (संघ...)Hardware Maintenance and Troubleshooting को Note [ Nepali र English मा]

10.1. Configuring Power Supply, Motherboard, and System Devices

पावर सप्लाई कन्फिगरेसन

1. सही PSU चयन गर्ने
• प्रणालीका कम्पोनेन्टहरूलाई आवश्यक पर्ने वॉटेज भएको पावर सप्लाई युनिट (PSU) छान्नुहोस्।
• आवश्यक कनेक्टरहरू (जस्तै 24-पिन ATX, 8-पिन CPU, SATA, PCIe) भएको सुनिश्चित गर्नुहोस्।
2. पावर सप्लाई स्थापना गर्ने
• केसमा PSU लाई स्क्रूहरूको मद्दतले सुरक्षित गर्नुहोस्।
• 24-पिन ATX र 8-पिन CPU पावर केबलहरू मदरबोर्डमा जडान गर्नुहोस्।
• SATA/Molex पावर ड्राइभ र अन्य उपकरणहरूमा जडान गर्नुहोस्।
• GPU को आवश्यकताअनुसार PCIe पावर कनेक्टरहरू जडान गर्नुहोस्।
3. PSU परीक्षण गर्ने
• PSU टेस्टर प्रयोग गरेर वा 24-पिन कनेक्टरमा हरियो र कालो तारलाई सर्ट गरेर PSU अन हुने सुनिश्चित गर्नुहोस्।
• मल्टीमिटर प्रयोग गरेर सही भोल्टेज (+12V, +5V, +3.3V) जाँच गर्नुहोस्।

---

मदरबोर्ड र प्रणाली उपकरण कन्फिगरेसन

1. मदरबोर्ड स्थापना गर्ने
• मदरबोर्डलाई केसमा स्ट्यान्डअफहरूमाथि राखेर सर्ट सर्किटबाट बचाउनुहोस्।
• स्क्रूहरूको मद्दतले सुरक्षित गर्नुहोस् र 24-पिन तथा 8-पिन CPU पावर केबलहरू जडान गर्नुहोस्।
2. कम्पोनेन्टहरू जडान गर्ने
• CPU स्थापना गरी, थर्मल पेस्ट लगाएर कूलर माउन्ट गर्नुहोस्।
• RAM स्टिकहरू डुअल-च्यानल मोडका लागि सही स्लटमा राख्नुहोस्।
• स्टोरेज उपकरणहरू (SATA/PCIe NVMe) जडान गर्नुहोस्।
• GPU वा नेटवर्क एडेप्टर जस्ता विस्तार कार्डहरू स्थापना गर्नुहोस्।
3. फ्रन्ट प्यानल र पेरिफेरल्स जडान गर्ने
• पावर स्विच, रिसेट स्विच, LED जस्ता फ्रन्ट प्यानल कनेक्टरहरू जडान गर्नुहोस्।
• केसबाट आउने USB र अडियो हेडरहरू मदरबोर्डमा जडान गर्नुहोस्।

---

BIOS/UEFI सेटिङ्स कन्फिगरेसन

1. BIOS/UEFI मा प्रवेश गर्ने
• बुटको समयमा Del, F2, F12, Esc जस्ता कीहरू थिचेर BIOS/UEFI खोल्नुहोस्।
2. महत्वपूर्ण BIOS सेटिङ्स
• बुट अर्डर: मुख्य बुट डिभाइस (USB, SSD, HDD) चयन गर्नुहोस्।
• डिभाइस नियन्त्रण: LAN, अडियो, USB जस्ता बोर्डमा भएका कम्पोनेन्टहरू सक्षम/अक्षम गर्नुहोस्।
• भर्चुअलाइजेसन: भर्चुअल मेसिनहरूको लागि VT-x/AMD-V सक्षम गर्नुहोस्।
• पावर व्यवस्थापन: सुत्ने/जाग्ने सेटिङ्स, फ्यान गति, ओभरक्लकिङ सेटिङहरू समायोजन गर्नुहोस्।
• सुरक्षा सेटिङ्स: BIOS पासवर्ड सेट गर्नुहोस्, सुरक्षित बुटका लागि TPM सक्षम गर्नुहोस्।

---

इनपुट/आउटपुट (I/O) उपकरण कन्फिगरेसन

1. किबोर्ड र माउस
• USB वा PS/2 (समर्थित भएमा) द्वारा जडान गर्नुहोस्।
• BIOS मा Legacy USB Support सक्षम/अक्षम गर्नुहोस्।
2. मनिटर र डिस्प्ले
• HDMI, DisplayPort, DVI, VGA मध्ये उपयुक्त कनेक्शन प्रयोग गर्नुहोस्।
• OS सेटिङ्समा गएर रिजोल्युसन र रिफ्रेस रेट समायोजन गर्नुहोस्।
3. स्टोरेज उपकरणहरू
• आवश्यक भएमा BIOS मा RAID कन्फिगर गर्नुहोस्।
• नयाँ ड्राइभहरू Disk Management (Windows) वा GParted (Linux) मा इनिसियलाइज गर्नुहोस्।
4. प्रिन्टर र स्क्यानर
• निर्माताको वेबसाइटबाट ड्राइभर स्थापना गर्नुहोस्।
• नेटवर्क वा USB कनेक्टिभिटी कन्फिगर गर्नुहोस्।

---

अनइन्टरप्टिबल पावर सप्लाई (UPS) कन्फिगरेसन

1. UPS चयन गर्ने
• Standby UPS: आधारभूत सुरक्षा, आवश्यक पर्दा ब्याट्रीमा स्विच हुन्छ।
• Line-Interactive UPS: सानो भोल्टेज उतारचढाव नियमन गर्छ।
• Online UPS: निरन्तर पावर प्रदान गर्छ, महत्वपूर्ण प्रणालीहरूका लागि उपयुक्त।
2. UPS जडान गर्ने
• कम्प्युटर र मोनिटरलाई ब्याट्री-ब्याकअप भएका आउटलेटमा प्लग गर्नुहोस्।
• प्रिन्टर, स्पिकर जस्ता गैर-आवश्यक उपकरणहरू सर्ज-प्रोटेक्टेड आउटलेटमा जडान गर्नुहोस्।
3. UPS सफ्टवेयर कन्फिगर गर्ने
• UPS अनुगमन सफ्टवेयर स्थापना गरी पावर घटनाहरू व्यवस्थापन गर्नुहोस्।
• डेटा नोक्सान हुनबाट जोगिन स्वचालित शटडाउन सेट गर्नुहोस्।

10.2. Types and Features of Display Devices

1. CRT (क्याथोड रे ट्यूब) डिस्प्ले
• विशेषताहरू:

• इलेक्ट्रोन बीमको प्रयोग गरी फस्फोरेसेन्ट स्क्रिनमा छवि प्रक्षेपण गर्छ।
• बहु-विभिन्न रिजोल्युसनलाई समर्थन गर्दछ र राम्रो रङ्ग सटीकता प्रदान गर्छ।
• ठूलो, भारी हुन्छ र बढी ऊर्जा खपत गर्छ।
• स्क्रिन बर्न-इन तथा झिलमिल (फ्लिकरिङ) को समस्या हुन सक्छ।

2. LCD (लिक्विड क्रिस्टल डिस्प्ले)
• विशेषताहरू:

• लिक्विड क्रिस्टल तथा ब्याकलाइट प्रयोग गरी छवि उत्पादन गर्छ।
• CRT भन्दा पातलो तथा ऊर्जा-दक्ष हुन्छ।
• सामान्य प्रकारहरू: TN (छिटो प्रतिक्रिया), IPS (राम्रो रङ्ग), VA (राम्रो कन्ट्रास्ट)।
• केही प्यानलहरूमा (जस्तै TN) सीमित हेर्ने कोण तथा ढिलो प्रतिक्रिया समय हुन सक्छ।

3. LED (लाइट एमिटिङ डायोड) डिस्प्ले
• विशेषताहरू:

• यो LCD को उपप्रकार हो तर CCFL को सट्टा LED ब्याकलाइट प्रयोग गर्छ।
• बढी ऊर्जा-दक्ष, राम्रो चमक तथा कन्ट्रास्ट प्रदान गर्छ।
• विभिन्न प्रकार उपलब्ध छन्: Edge-lit, Direct-lit, तथा Full-array LED।
• लामो आयु तथा पातलो डिजाइन हुन्छ।

4. प्लाज्मा डिस्प्ले
• विशेषताहरू:

• बिजुलीले चार्ज गरिएका साना ग्यास कोषहरू प्रयोग गरी छवि उत्पन्न गर्छ।
• उच्च कन्ट्रास्ट अनुपात तथा राम्रो रङ्ग पुन:उत्पादन प्रदान गर्छ।
• बर्न-इनको सम्भावना तथा बढी ऊर्जा खपत हुन्छ।
• भारी तथा बढी ताप उत्पन्न गर्छ।

10.3. Connector Types and Associated Cables

1. BNC (बेयोनेट नील-कन्सेलम्यान)

• प्रयोग गरिने स्थान: एनालग भिडियो सिग्नल, RF सिग्नल, CCTV क्यामेरा, र पुराना नेटवर्किङ।
• केबल प्रकार: को-एक्सियल केबल (RG-58, RG-59, RG-6)।
• विशेषताहरू:

• सुरक्षित बेयोनेट-शैली लकिङ प्रणाली।
• उच्च-फ्रिक्वेन्सी सिग्नललाई न्यूनतम हस्तक्षेपका साथ समर्थन गर्छ।
• व्यावसायिक भिडियो अनुप्रयोगहरूमा सामान्य रूपमा प्रयोग गरिन्छ।

2. RJ45 (रजिस्टर्ड ज्याक 45)

• प्रयोग गरिने स्थान: ईथरनेट नेटवर्किङ (LAN, इन्टरनेट जडान)।
• केबल प्रकार: ट्विस्टेड पेयर केबल (Cat5, Cat5e, Cat6, Cat7)।
• विशेषताहरू:

• Cat6 र उच्च संस्करणहरूमा 10 Gbps सम्मको गति समर्थन गर्छ।
• 8-पिन मोड्युलर कनेक्सन, जसले तारबद्ध नेटवर्किङलाई सक्षम बनाउँछ।
• कम्प्युटर, राउटर, तथा नेटवर्क स्विचहरूमा प्रयोगको लागि मानकीकृत।

3. HDMI (हाई-डेफिनिसन मल्टिमिडिया इन्टरफेस)

• प्रयोग गरिने स्थान: उच्च-गुणस्तरको अडियो र भिडियो ट्रान्समिसन।
• केबल प्रकार: HDMI केबल (Standard, High-Speed, Premium High-Speed)।
• विशेषताहरू:

• 8K सम्मको रिजोल्युसनलाई समर्थन गर्छ।
• एकल केबलमा अडियो र भिडियो दुवै प्रसारण गर्न सक्षम।
• भर्सनहरू: HDMI 1.4, 2.0, 2.1, जसमा बढ्दो ब्यान्डविथ र अतिरिक्त सुविधाहरू छन्।
• टिभी, गेमिङ कन्सोल, र प्रोजेक्टरहरूमा सामान्य रूपमा प्रयोग गरिन्छ।

 

10.4. Troubleshooting of Computer and Its Peripherals

1. किबोर्ड समस्याहरू

समस्या	सम्भावित कारण	समाधान
किबोर्ड काम नगर्ने	केबल खुकुलो, ड्राइभर समस्या	केबल पुन: जडान गर्ने, अर्को USB पोर्टमा जडान गर्ने, ड्राइभर अपडेट/रिइन्स्टल गर्ने
केही कुञ्जीहरू नचल्ने	धुलो, हार्डवेयर बिग्रिएको	किबोर्ड सफा गर्ने, बिग्रिएको भए फेर्ने
गलत अक्षर टाइप हुने	गलत किबोर्ड लेआउट	OS मा किबोर्ड सेटिङ परिवर्तन गर्ने
टाइप गर्दा ढिलो हुने	वायरलेस हस्तक्षेप	ब्याट्री फेर्ने (वायरलेस किबोर्डमा), तारयुक्त किबोर्ड प्रयोग गर्ने

---

2. माउस समस्याहरू

समस्या	सम्भावित कारण	समाधान
माउस काम नगर्ने	USB पोर्ट समस्या, ड्राइभर समस्या	अर्को USB पोर्टमा जडान गर्ने, ड्राइभर रिइन्स्टल गर्ने
कर्सर ढिलो चल्ने	कम ब्याट्री, हस्तक्षेप	ब्याट्री फेर्ने, तारयुक्त माउस प्रयोग गर्ने
अनियन्त्रित रूपमा चल्ने	सेन्सर फोहोर, सतह समस्या	सेन्सर सफा गर्ने, राम्रो माउसप्याड प्रयोग गर्ने
क्लिकहरू नदबिने	स्विचहरू बिग्रिएको	माउस फेर्ने

---

3. प्रिन्टर समस्याहरू

समस्या	सम्भावित कारण	समाधान
प्रिन्टर पत्ता नलाग्ने	USB/WiFi जडान समस्या	केबल पुन: जडान गर्ने, प्रिन्टर र PC रिस्टार्ट गर्ने
कागज जाम हुने	गलत रूपमा कागज हालिएको	फसेको कागज सावधानीपूर्वक हटाउने
प्रिन्ट गुणस्तर कमजोर	कम मसी/टोनर, नोज़ल जाम	कार्ट्रिज फेर्ने, नोज़ल सफा गर्ने
प्रिन्टर अफलाइन देखिने	नेटवर्क समस्या	नेटवर्क सेटिङ जाँच गर्ने, प्रिन्टर रिस्टार्ट गर्ने

---

4. स्क्यानर समस्याहरू

समस्या	सम्भावित कारण	समाधान
स्क्यानर पत्ता नलाग्ने	केबल खुकुलो, ड्राइभर समस्या	केबल जाँच गर्ने, ड्राइभर पुन: जडान गर्ने
स्क्यान गुणस्तर कमजोर	स्क्यानर ग्लास फोहोर	माइक्रोफाइबर कपडाले सफा गर्ने
ढिलो स्क्यान गर्ने	उच्च रिजोल्युसन सेटिङ	स्क्यान रिजोल्युसन घटाउने

---

5. स्पिकर समस्याहरू

समस्या	सम्भावित कारण	समाधान
आवाज नआउने	भोल्युम म्यूट, केबल समस्या	भोल्युम जाँच गर्ने, केबल पुन: जडान गर्ने
आवाज बिग्रिएको	केबल खुकुलो, ड्राइभर समस्या	केबल पुन: जडान गर्ने, ड्राइभर अपडेट गर्ने
एउटा स्पिकर मात्र चल्ने	अडियो ब्यालेन्स सेटिङ	साउन्ड सेटिङमा ब्यालेन्स मिलाउने

10.5. Troubleshooting Connectivity (Cables, Network, etc.)

1. केबल समस्याहरू

समस्या	सम्भावित कारण	समाधान
मनिटरमा सिग्नल नआउने	HDMI/VGA केबल खुकुलो	केबल पुन: जडान गर्ने, अर्को केबल प्रयोग गर्ने
वायर्ड नेटवर्कमा इन्टरनेट नचल्ने	इथरनेट केबल बिग्रिएको	केबल फेर्ने, पोर्ट जाँच गर्ने
USB डिभाइस काम नगर्ने	USB केबल खुकुलो/बिग्रिएको	अर्को केबल/पोर्ट प्रयोग गर्ने

---

2. नेटवर्क समस्याहरू

समस्या	सम्भावित कारण	समाधान
इन्टरनेट नचल्ने	राउटर/मोडेम समस्या	राउटर रिस्टार्ट गर्ने, ISP स्टेटस जाँच गर्ने
इन्टरनेट ढिलो चल्ने	ब्यान्डविथ धेरै प्रयोग भएको	अनुपयोगी डिभाइस डिसकनेक्ट गर्ने, प्लान अपग्रेड गर्ने
WiFi देखिँदैन	सिग्नल कमजोर, हस्तक्षेप	राउटर नजिक जाने, WiFi च्यानल परिवर्तन गर्ने
IP कन्फ्लिक्ट	दोहोरो IP ठेगाना	राउटर रिस्टार्ट गर्ने, DHCP प्रयोग गर्ने वा अनौठो IP असाइन गर्ने

10.6. Installation and Troubleshooting of Operating System (Windows, Linux, etc.)

१. अपरेटिङ सिस्टम स्थापना

Windows स्थापना

1. बुटेबल मिडिया तयार गर्ने:
• Rufus वा Windows Media Creation Tool प्रयोग गरी USB ड्राइभ तयार गर्ने।
2. BIOS/UEFI मा प्रवेश गर्ने:
• बुट गर्दा F2, F12, DEL, ESC कुञ्जी थिचेर BIOS खोल्ने।
• USB/DVD लाई पहिलो बुट डिभाइस सेट गर्ने।
3. Windows स्थापना गर्ने:
• USB/DVD बाट बुट गर्ने।
• भाषा, क्षेत्र, र किबोर्ड लेआउट चयन गर्ने।
• Custom Installation रोजेर नयाँ स्थापना गर्ने।
• डिस्क विभाजन (Partition) गरी Windows इन्स्टल गर्ने।
4. सेटअप पूरा गर्ने:
• प्रयोगकर्ता खाता कन्फिगर गर्ने, ड्राइभरहरू इन्स्टल गर्ने, र Windows अपडेट गर्ने।

Linux (Ubuntu, Fedora, आदि) स्थापना

1. बुटेबल USB बनाउने:
• Balena Etcher, Rufus, UNetbootin जस्ता उपकरण प्रयोग गर्ने।
2. USB बाट बुट गर्ने:
• BIOS मा गई USB लाई पहिलो बुट डिभाइस सेट गर्ने।
3. स्थापना सुरु गर्ने:
• "Try Linux" वा "Install Linux" विकल्प चयन गर्ने।
• भाषा, किबोर्ड लेआउट, र डिस्क विभाजन छनोट गर्ने।
4. विभाजन (Partitioning):
• Automatic वा Manual Partitioning ("/", "swap", "/home") प्रयोग गर्ने।
5. स्थापना पूरा गर्ने:
• प्रयोगकर्ता खाता सेटअप गर्ने र प्याकेज अपडेट गर्ने।

---

२. OS स्थापना समस्याहरू समाधान

समस्या	सम्भावित कारण	समाधान
USB बाट OS बुट नहुने	गलत बुट अर्डर सेट भएको	BIOS मा गई USB लाई पहिलो बुट डिभाइस सेट गर्ने
"No bootable device found" त्रुटि	बुट मिडिया करप्ट भएको	बुटेबल USB पुन: बनाउने, अर्को पोर्ट प्रयोग गर्ने
स्थापना अड्किएको	ISO फाइल खराब भएको	ISO फाइल पुन: डाउनलोड गर्ने र भेरिफाइ गर्ने
Windows हार्ड ड्राइभ डिटेक्ट नहुने	आवश्यक ड्राइभर हराएको	ड्राइभर लोड गर्ने वा BIOS मा SATA मोड चेक गर्ने
Linux स्थापना गरेपछि बुट नहुने	Bootloader (GRUB) समस्या	Linux Live USB प्रयोग गरी GRUB मर्मत गर्ने

10.7. Installation of Device Drivers, Configuration, and Installation of Application Programs & System Restore

१. डिभाइस ड्राइभरहरू स्थापना गर्ने

Windows:

1. Device Manager खोल्ने (Win + X → Device Manager)।
2. हराइरहेको उपकरणमा राइट-क्लिक गर्ने → Update Driver चयन गर्ने।
3. Search Automatically (स्वचालित रूपमा खोज्ने) वा Browse for driver software (म्यानुअली खोज्ने) विकल्प प्रयोग गर्ने।

Linux:

1. lsusb वा lspci कमाण्ड प्रयोग गरी हार्डवेयर चेक गर्ने।
2. प्याकेज म्यानेजर (apt, yum, dnf) प्रयोग गरी ड्राइभर स्थापना गर्ने।
3. modprobe प्रयोग गरी कर्नेल मोड्युलहरू लोड गर्ने।

---

२. एप्लिकेसन प्रोग्राम स्थापना र कन्फिगर गर्ने

Windows:

• .exe वा .msi फाइल डाउनलोड गर्ने → Run as Administrator क्लिक गर्ने → Setup Wizard अनुसार स्थापना पूरा गर्ने।
• सुरक्षित एपहरूका लागि Windows Store प्रयोग गर्ने।

Linux:

• टर्मिनल प्रयोग गरी एप्लिकेसन स्थापना गर्ने:
• Debian-based (Ubuntu, Mint, आदि): sudo apt install application-name
• RedHat-based (Fedora, CentOS, आदि): sudo yum install application-name

---

३. Windows मा सिस्टम रिस्टोर गर्ने

Restore Points:

1. Control Panel खोल्ने → System → System Protection मा जाने।
2. System Restore क्लिक गर्ने → Restore Point चयन गर्ने → निर्देशनहरू पालना गर्ने।

Factory Reset (पूर्ण रिसेट गर्ने):

1.      Settings → Update & Security → Recovery → Reset this PC चयन गर्ने।

 

10.8. Data Backup: Concept and Methods

डाटा ब्याकअप भनेको हार्डवेयर विफलता, गल्तीले मेटिएको डाटा, मालवेयर आक्रमण वा प्राकृतिक विपत्तिका कारण डाटा नष्ट हुनबाट जोगाउन महत्त्वपूर्ण फाइल, एप्लिकेसन र सिस्टम सेटिङहरूको प्रतिलिपि (backup) बनाउने प्रक्रिया हो।

डाटा ब्याकअपको महत्त्व:

• डाटा हराउने वा बिग्रने जोखिमबाट बचाउँछ।
• व्यापार निरन्तरता (Business Continuity) र विपत्तिबाट पुन: प्राप्ति (Disaster Recovery) सुनिश्चित गर्छ।
• र्यान्समवेयर (Ransomware) आक्रमणबाट बच्न मद्दत गर्छ।
• व्यक्तिगत तथा व्यवसायिक डाटाको सुरक्षाका लागि अतिरिक्त सुरक्षा प्रदान गर्छ।

---

२. डाटा ब्याकअपका प्रकारहरू

ब्याकअप प्रकार	विवरण	फाइदाहरू	नोक्सानहरू
फुल ब्याकअप (Full Backup)	हरेक पटक सम्पूर्ण डाटा प्रतिलिपि बनाउने	सम्पूर्ण डाटा सुरक्षीत हुन्छ	बढी भण्डारण (Storage) र समय लाग्छ
इन्क्रिमेन्टल ब्याकअप (Incremental Backup)	पछिल्लो ब्याकअपपछि भएका परिवर्तनहरू मात्र ब्याकअप गर्ने	छिटो हुन्छ, कम स्टोरेज लाग्छ	पुन: स्थापना (restore) ढिलो हुन सक्छ
डिफरेन्सियल ब्याकअप (Differential Backup)	पछिल्लो फुल ब्याकअपदेखि भएका सबै परिवर्तनहरूको ब्याकअप गर्ने	इन्क्रिमेन्टल भन्दा छिटो पुन: स्थापना हुन्छ	इन्क्रिमेन्टल भन्दा बढी स्टोरेज चाहिन्छ
मिरर ब्याकअप (Mirror Backup)	वास्तविक समयमा फाइलहरूको ठ्याक्कै प्रतिलिपि बनाउने	सधैं अपडेटेड, सजिलै पहुँच गर्न सकिने	यदि मूल फाइल मेटिएमा ब्याकअपबाट पनि मेटिन्छ
क्लाउड ब्याकअप (Cloud Backup)	डाटा टाढाको सर्भरमा सुरक्षित गर्ने	जहाँबाट पनि पहुँच गर्न सकिने, स्वचालित ब्याकअप	स्थिर इन्टरनेट आवश्यक हुन्छ

---

३. डाटा ब्याकअपका विधिहरू

A. स्थानीय ब्याकअप (Local Backup - Offline Backup)

1. बाह्य हार्ड ड्राइभ (External Hard Drives) / USB ड्राइभ

• व्यक्तिगत डाटा ब्याकअपका लागि उपयुक्त।
• प्रयोग गर्न सजिलो तर भौतिक क्षति हुनसक्ने जोखिम।

2. नेटवर्क अट्याच्ड स्टोरेज (NAS - Network Attached Storage)

• घर वा अफिस नेटवर्कमा जडान गरिएको स्थानीय स्टोरेज उपकरण।
• स्वचालित रूपमा ब्याकअप गर्न प्रयोग गरिन्छ।

3. DVD र Blu-ray डिस्क

• महत्वपूर्ण डाटा भण्डारण (archive) गर्न उपयोगी।
• सीमित भण्डारण क्षमता।

---

B. क्लाउड ब्याकअप (Cloud Backup - Online Backup)

1. Google Drive, OneDrive, Dropbox

• व्यक्तिगत डाटा ब्याकअपका लागि उपयुक्त।

2. व्यवसायिक क्लाउड समाधानहरू (AWS S3, Microsoft Azure, Google Cloud Storage)

• व्यावसायिक तहको ब्याकअपका लागि प्रयोग गरिन्छ।
• इन्क्रिप्सन र विपत्ति पुन: प्राप्ति (disaster recovery) सुविधा उपलब्ध गराउँछ।

---

C. हाइब्रिड ब्याकअप (Hybrid Backup - Local + Cloud)

• स्थानीय र क्लाउड ब्याकअप मिलाएर उच्चतम सुरक्षा प्रदान गर्छ।
• स्थानीय ब्याकअपबाट छिटो पुन: प्राप्ति (recovery) गर्न सकिन्छ र क्लाउडमा दीर्घकालीन सुरक्षा रहन्छ।

---

४. डाटा ब्याकअपका उत्कृष्ट विधिहरू (Best Practices for Data Backup)

3-2-1 ब्याकअप नियम अपनाउनुहोस्:

• 3 प्रतिलिपिहरू डाटा सुरक्षित राख्नुहोस्।
• 2 फरक भण्डारण मिडिया (Hard Drive + Cloud) प्रयोग गर्नुहोस्।
• 1 प्रतिलिपि अफसाइट (Cloud वा टाढाको स्थानमा) सुरक्षित राख्नुहोस्।

• ब्याकअप स्वचालित (automate) गर्नुहोस् ताकि डाटा हराउने जोखिम नहोस्।
  
• संवेदनशील डाटा सुरक्षित राख्न ब्याकअप अघि इन्क्रिप्ट गर्नुहोस्।
• समय-समयमा ब्याकअप परीक्षण (test & verify) गर्नुहोस्।